Niet elke nieuwbouw verdient een verlaagd btw-tarief.

Dat het verlaagde btw tarief van 6 procent voor sloop en heropbouw de nieuwbouwmarkt nieuw leven inblaast, daarover is iedereen het eens. Meerdere projectontwikkelaars pleiten dan ook voor één uniform tarief voor alle nieuwbouw. Volgens hen is het huidige systeem, waarbij enkel sloop en heropbouw onder de gunstmaatregel vallen oneerlijk, willekeurig en onlogisch. Maar die kritiek mist de kern van de zaak.

Geen economische regel maar een klimaatmaatregel.

De verlaging van het btw tarief bij sloop en heropbouw is niet ingevoerd om de bouwsector te ondersteunen of de woonnood te verlichten. In essentie is het geen economische, maar een klimaatmaatregel. Wie het regeerakkoord erop naslaat, vindt de regeling niet onder de rubrieken ‘economie’, ‘koopkracht’ of ‘arbeidsmarkt’, maar onder ‘klimaat’.

De programmawet kadert de maatregel expliciet in “de strijd tegen klimaatverandering en de transitie naar een koolstofneutrale economie”. Het gaat dus om de toepassing van Europese verdragen en richtlijnen over milieu en klimaat in de ruimtelijke ordening.

De echte uitdaging ruimtebeslag en verharding.

Natuurlijk draagt elke nieuwbouw bij aan een duurzamer woningbestand. Maar daar draait het hier niet om. De kern van het debat is ruimtebeslag en verharding. Vlaanderen behoort, samen met Malta en Nederland, tot de Europese top drie wat betreft ruimte-inname. Dat zorgt voor ernstige problemen: minder waterinfiltratie, een groter risico op overstromingen en een versterkende opwarming van de omgeving.

Het VN-klimaatpanel IPCC waarschuwt al jaren voor steeds frequentere en intensere klimaatrampen. Een waterbom zoals die in juli 2021 in Wallonië zou in Vlaanderen tot 8 miljard euro schade kunnen veroorzaken en 100.000 mensen treffen. Zelfs de straten van Antwerpen zouden, zoals in Luik, onder water kunnen komen te staan.

De ambitie: geen bijkomende ruimte inname tegen 2040.

Tegen die achtergrond wil Vlaanderen tegen 2040 geen bijkomende ruimte meer innemen. Dat betekent efficiënter omspringen met de beschikbare ruimte en de open ruimte maximaal vrijwaren. Vanuit dat beleid is het moeilijk te verantwoorden dat elke nieuwbouw, waar dan ook, automatisch kan genieten van een verlaagd btw tarief.

Niet elke sloop en heropbouw is duurzaam

Omgekeerd geldt echter hetzelfde: ook niet elke sloop en heropbouw verdient automatisch dat voordeel. Vandaag wordt enkel gekeken naar de bestemming van een project, niet naar de ligging. Daardoor kunnen ook slecht gelegen projecten — bijvoorbeeld langs lintbebouwing of in open ruimte — rekenen op een fiscale stimulans. Dat is moeilijk te verdedigen.

Een logischer systeem zou de gunstmaatregelen koppelen aan locatie. Zo kan de overheid vooral kwalitatieve verdichting in stedelijke gebieden en kernen stimuleren, in plaats van verdere verharding elders aan te moedigen.

Waar is de ruimtelijke focus gebleven

Opvallend genoeg bestond die ruimtelijke differentiatie vroeger wél. Tot eind 2023 gold het verlaagde btw tarief van 6 procent enkel in 32 centrumsteden, precies om stedelijke herontwikkeling te stimuleren. Door die focus los te laten, verliest de maatregel niet alleen aan slagkracht, maar wekt ze ook de indruk van willekeur en ongelijkheid.

Wie echt werk wil maken van een klimaatvriendelijke bouwpolitiek, herstelt dus best die ruimtelijke logica: stimuleer heropbouw waar verdichting gewenst is, niet waar open ruimte nog te beschermen valt.

---

Meer weten?

• Lees de opinie van Nico Harboort in De Tijd.