‘Eenzaamheid bij ouderen is een complex begrip.’

Onderzoekscentrum 360° Zorg en Welzijn werkt mee aan boek Nico De Witte (HOGENT/VUB) en Dominique Verté (VUB).

Op basis van zeer uitgebreide bevragingen publiceerden Nico De Witte (HOGENT/VUB) en Dominique Verté (VUB) het boek ‘Eenzaamheid bij ouderen’, waar ook onderzoekers van het HOGENT-onderzoekscentrum 360° Zorg en Welzijn bij betrokken waren. Een van de vaststellingen is dat eenzaamheid bij ouderen een complexe materie is.

Auteurs Nico De Witte en Dominique Verté belichten eenzaamheid bij ouderen in relatie tot indicatoren als wonen, welzijn, fysieke en omgevingskwetsbaarheid, sociale contacten. Eenzaamheid meten, doe je niet aan de hand van de vraag ‘voel je je soms eenzaam?’, wat wel eens in enquêtes voorkomt. “Als je op die manier naar eenzaamheid peilt, krijg je nooit een juist beeld omdat veel mensen niet willen toegeven dat ze eenzaam zijn – ook niet tegenover zichzelf. Je moet vooral inzicht krijgen in de context die eenzaamheid in de hand werkt”, legt Nico De Witte uit.

De auteurs beschikten over de gegevens van meer dan 82.000 ouderen verzameld in de periode 2004-2021. Hun analyse is met andere woorden gebaseerd op 18 jaar ouderenbehoeftenonderzoek in Vlaanderen en is alleen al daarom uniek.

Verschillende onderzoekers van het onderzoekscentrum 360° Zorg en Welzijn leverden een bijdrage aan het boek: Jorrit Campens, Benedicte De Koker, Deborah Lambotte en Patricia Vanleerberghe brengen inspirerende wetenschappelijke inzichten over onder meer eenzaamheid en technologie, mantelzorg, de COVID-19-pandemie, socioculturele aspecten, kwaliteit van leven, e.d.

COVID-19

De eenzaamheid bij ouderen is over de jaren heen procentueel gedaald, maar omdat mensen langer leven dan enkele decennia geleden en er dus veel meer ouderen zijn, is ze in absolute cijfers toegenomen. “Daarbij mogen we niet uit het oog verliezen dat eenzaamheid bij ouderen een complex begrip is. Het is veel meer dan het clichébeeld van een persoon die dag in dag uit ineengedoken in de fauteuil zit met een dekentje en geen bezoek krijgt”, schetst Nico De Witte.

“Niet iedere oudere die vaak alleen is, is eenzaam. Sommige mensen voelen zich daar prima bij. En aan de andere kant betekent veel sociaal contact niet per definitie dat iemand zich niet eenzaam voelt. Eenzaamheid heeft zowel een sociale als een emotionele component. Dat bleek duidelijk tijdens de coronaperiode: omdat er tijdens de lockdown veel aandacht was voor ouderen en mensen inspanningen leverden om ouders en grootouders geregeld te contacteren via beeldbellen, viel het met de sociale eenzaamheid best mee. Maar doordat er aan de sociale en familiale contacten veel restricties verbonden waren – afstand houden, geen knuffels mogen geven, enz. – ging het emotioneel welbevinden achteruit.”

‘Ernstig eenzaam’

Volgens Nico De Witte is eenzaamheid opsporen en aanpakken maatwerk: als je dat efficiënt wil doen, moet dat op individueel niveau. Uit het onderzoek blijkt dat in de recente meting 10,6 procent van de ouderen ‘ernstig eenzaam’ is, wat inhoudt dat de personen in kwestie het zeer moeilijk hebben om alleen uit hun eenzaamheid te geraken. Een vrijwilligerswerking kan zinvol zijn: door eerst na te gaan welk aanbod er is (voor ouderen) in de gemeente en waar de oudere in kwestie interesse in heeft, kunnen zij die toeleiden naar de juiste context. Ook mantelzorgers spelen hier een belangrijke rol in.

“Voor nogal wat ouderen is de drempel te hoog om spontaan deel te nemen aan een activiteit. Zij hebben dat extra duwtje nodig”, weet Nico De Witte. “Zo zijn me verhalen bekend van ouderen die voor een bepaalde activiteit letterlijk aan de drempel blijven staan en uiteindelijk niet deelnemen. Voor hen is bijkomende ondersteuning nodig. Vergelijk het met een plantje: dat moet je na het planten ook een tijdje nauwgezet opvolgen tot het voldoende sterke wortels heeft. Eens het zover is, kan je het loslaten en rustig laten groeien.” Daarin kunnen vrijwilligers een belangrijke rol spelen.

Maar een taak is ook weggelegd voor professionals om problematische eenzaamheid te detecteren. Ook daar blijkt nog wel wat werk aan de winkel: ze weten niet wie een verhoogd risico loopt en weten vaak ook niet tot wie ze zich moeten richten. “Men neemt dan bijvoorbeeld contact op met de huisarts, maar die kan op dat vlak natuurlijk weinig betekenen”, zegt Nico De Witte.

Daarom biedt het boek aan lokale besturen, praktijkwerkers en zorgprofessionals handvatten om concreet aan de slag te gaan met het thema eenzaamheid bij ouderen.