Hoe ziekenhuizen dementievriendelijker kunnen worden.

Ziekenhuizen moeten veilige en helende plekken zijn. Toch ervaren veel mensen met dementie vooral stress, prikkels en verwarring zodra ze binnenkomen. 

Luisteraar Jeroen getuigt in de nieuwste aflevering van de podcast Goed om Weten hoe zijn moeder telkens overweldigd raakt door de drukte en complexiteit van een ziekenhuisbezoek. Zijn vraag vormt de aanleiding voor een dieper gesprek tussen podcasthost Tine De Donder en onderzoeker Mirte van Aalst, die bij het onderzoekscentrum Futures Through Design onderzocht hoe ziekenhuizen toegankelijker en rustiger kunnen worden ontworpen.

Waarom een ziekenhuis voor mensen met dementie zo verwarrend is

Volgens Van Aalst zijn Jeroens ervaringen helemaal niet uitzonderlijk. Een ziekenhuis is van nature een drukke omgeving waar veel tegelijk gebeurt. Er zijn geluiden van apparatuur, felle lichten in gangen, spiegelende vloeren, vele wegwijzers en mensen die zoeken, haasten of wachten. Die combinatie van onrust, beweging en visuele prikkels maakt oriënteren moeilijk, zeker voor mensen die gevoeliger zijn voor omgevingsstress.

Daarnaast worden ziekenhuizen ontworpen voor meerdere gebruikers tegelijk. De interne logistiek moet vlot verlopen voor zorgverleners, terwijl ook patiënten en bezoekers hun weg moeten vinden. Dat maakt het moeilijk om een omgeving volledig af te stemmen op de noden van mensen met dementie, bij wie oriëntatieproblemen en prikkelgevoeligheid een grote rol spelen.

Kleine aanpassingen met een grote impact

Toch is er veel mogelijk. Veel ingrepen waar Van Aalst op wijst zijn verrassend eenvoudig en vragen geen grote verbouwing. Ze tonen vooral aan hoe belangrijk het is om vanuit de ervaring van de patiënt te denken.

Zo kan duidelijke en consistente bewegwijzering al een enorm verschil maken. Grotere letters, een beter kleurcontrast tussen tekst en achtergrond en signalisatie op de juiste hoogte (ongeveer 1 meter 20, omdat mensen met dementie vaker naar beneden kijken) helpen bezoekers om rustiger en zelfstandiger hun weg te vinden.

Ook vloeren spelen een grotere rol dan vaak wordt gedacht. Een glanzende vloer kan lijken alsof hij nat is en daardoor onveilig. Vloeren met drukke patronen of spikkels kunnen aanvoelen alsof er vuiligheden liggen. En donkere kleurvlakken kunnen door mensen met dementie worden geïnterpreteerd als gaten in de grond. Een matte vloer zonder patronen en met een zacht kleurcontrast ten opzichte van de muren werkt veel rustgevender en draagt bij aan een veilig gevoel.

Daarnaast helpt een herkenbare en huiselijke inrichting. Schilderijen, warme kleuren, duidelijke zithoeken en eenvoudige herkenningspunten helpen bezoekers zich te oriënteren en verminderen gevoelens van onrust. Per afdeling kunnen die elementen worden aangepast aan de doelgroep, bijvoorbeeld op geriatrie, spoed of onthaal.

De rol van verlichting en dagstructuur

Verlichting speelt een belangrijke rol in hoe patiënten een omgeving ervaren. Voor mensen met dementie is zowel de intensiteit als de voorspelbaarheid van licht belangrijk. In nieuwere ziekenhuisgebouwen wordt daarom vaker biodynamische verlichting ingezet. Deze lichttechnologie volgt het ritme van de dag, met zachter licht in de ochtend en avond en een heldere lichtintensiteit overdag. Zo wordt het dag en nacht ritme ondersteund en krijgt de patiënt subtiele houvast over het verloop van de dag.

Ook controle over eigen omgevingslicht draagt bij aan rust. Een patiënt die zelf de lichten kan dimmen of aanpassen, kan spanning verminderen en gemakkelijker tot ontspanning komen.

Zijn er al dementievriendelijke ziekenhuizen?

Volledig dementievriendelijke ziekenhuizen bestaan volgens Van Aalst nog niet echt, al zijn er wel afdelingen in binnen en buitenland die een voortrekkersrol spelen. Ze verwijst bijvoorbeeld naar ziekenhuizen in Duitsland waar men experimenteert met dementievriendelijke spoedafdelingen. In Vlaanderen is ziekenhuis Maria Middelares een voorbeeld van een instelling die in de vormgeving al sterk inzet op duidelijkheid en rust.

Veel ziekenhuizen hanteren bovendien principes zoals universeel ontwerp. Dat betekent dat ruimtes ontworpen worden om bruikbaar te zijn voor mensen van verschillende leeftijden, achtergronden, genders en fysieke capaciteiten. Ook het concept van een healing environment is in opmars. Daarbij gaat men ervan uit dat een omgeving zelf kan bijdragen aan het herstel van patiënten, onder meer door groen, natuurlijk licht, uitzicht op buitenruimtes en een aangename atmosfeer.

Volgens Van Aalst vormt de combinatie van deze principes een belangrijke basis. Een ziekenhuis dat universal design en healing environments toepast, zet tegelijk stappen richting meer dementievriendelijkheid, ook zonder dat het expliciet zo benoemd wordt.

Hoe kan je zelf nagaan hoe dementievriendelijk een ziekenhuis is?

Hoewel er geen officieel keurmerk bestaat, zijn er wel hulpmiddelen. Zo ontwikkelde King’s Fund een tool die afdelingen beoordeelt op dementievriendelijkheid. Wie dat wil, kan dus zelf een ziekenhuis evalueren op herkenning, veiligheid, rust, oriëntatie en comfort. Ook ziekenhuizen zelf vermelden soms op hun website welke inspanningen ze leveren.

De toekomst: naar meer dementievriendelijke zorgomgevingen

Het aantal mensen met dementie blijft de komende decennia stijgen. Volgens Van Aalst is het daarom essentieel dat ziekenhuizen blijven investeren in toegankelijke en ondersteunende infrastructuur. Elke prikkel die vermeden kan worden en elke herkenbare oriëntatiepunt dat wordt toegevoegd, vergroot het comfort van patiënten en vermindert stress. En dat komt niet alleen mensen met dementie ten goede, maar ook hun familie en de zorgverleners die hen ondersteunen.

---