Wat groeit daar? Waarom een voedselbos naast je deur goed nieuws is.

Voedselbossen duiken steeds vaker op in ons landschap. Maar wat zijn het precies, en waarom worden ze als duurzaam onderdeel voor de landbouw beschouwd? Stefanie Delarue, onderzoeker regeneratieve landschappen van het onderzoekscentrum Futures through Design, legt het helder en praktisch uit. 

In de nieuwste aflevering van de podcast Goed om weten van HOGENT beantwoordt Stefanie Delarue, onderzoeker in regeneratieve landschappen, een vraag die steeds vaker opduikt in landelijke regio’s: wat is een voedselbos, en wat betekent dat voor de omgeving? Lieven, een 47-jarige luisteraar uit een agrarisch gebied, kijkt met nieuwsgierigheid naar de komst van zo’n voedselbos vlak naast zijn woning. Zijn vragen zijn begrijpelijk: wat groeit daar precies, wanneer kan er geoogst worden, en is dit echt zo goed voor het milieu? 

Meer dan een bos met eten 

Een voedselbos is een zorgvuldig ontworpen systeem dat gebaseerd is op de principes van een natuurlijk bos, maar met als doel het produceren van voedsel. In tegenstelling tot klassieke landbouw, waar vaak met eenjarige gewassen wordt gewerkt, draait het in een voedselbos om meerjarige planten zoals fruitbomen, struiken, klimplanten en knolgewassen. Denk aan appels, peren, bessen, asperges of artisjokken, maar ook minder bekend fruit of doorlevende groenten zoals alternatieven voor spinazie of koolsoorten. Het systeem is ontworpen om zichzelf in stand te houden, met minimale tussenkomst van de mens. 

Waar traditionele akkerbouw veel input vereist in de vorm van machines, meststoffen en bestrijdingsmiddelen, is een voedselbos bijna zelfvoorzienend. Er wordt niet met chemische bestrijdingsmiddelen of kunstmeststoffen gewerkt en het beheer beperkt zich grotendeels tot het aanplanten, wieden of maaien, snoeien en oogsten. 

Een win-win voor mens en milieu 

Voedselbossen bieden voordelen op verschillende niveaus. Voor de landbouwer betekent het een lagere investering - bijvoorbeeld in zware landbouwmachines - en minder afhankelijkheid van externe middelen. Voor de maatschappij en de directe omgeving zorgen voedselbossen voor meer biodiversiteit, een betere waterhuishouding, afkoeling in de zomer en koolstofopslag. Ze creëren niet alleen een aangename leefomgeving, maar bouwen tegelijk aan een gezonder ecosysteem. 

Dat voedselbossen niet volledig nieuw zijn, blijkt uit hun geschiedenis. In tropische gebieden bestaat het principe al eeuwen, en zelfs het Amazonewoud bevat sporen van menselijke invloed waarbij eetbare soorten door de eeuwen heen zijn bevoordeeld. Ook in Noord-Amerika bestonden dergelijke systemen lang voor de komst van de Europese kolonisten. In West-Europa zijn voedselbossen eerder herontdekt, met pioniers die de voorbije decennia experimenteerden en de basis legden voor meer professionele toepassingen. 

Lokale toepassingen en regelgeving 

Hoewel België en Nederland niet als voorlopers begonnen, zetten ze vandaag belangrijke stappen. In Vlaanderen zijn er steeds meer voedselbossen in ontwikkeling, met een evolutie van kleinschalige, persoonlijke projecten naar commerciële en professioneel ingerichte voedselbossen die gericht zijn op oogst en verkoop. De regelgeving is recent ook aangepast om deze initiatieven beter te ondersteunen, met subsidies en duidelijkere richtlijnen voor landbouwers die willen omschakelen. 

Belangrijk om te weten: een voedselbos wordt bij voorkeur aangelegd op bestaande landbouwgrond, zoals graslanden of akkers. Bossen zijn geen geschikte locatie, omdat ze beschermd zijn omwille van hun ecologische waarde. 

Wat met de buurt? 

Lieven vroeg zich af of hij als buurman betrokken kan worden. Het antwoord hangt af van wie het voedselbos opstart. Sommige boeren kiezen voor een klassieke aanpak zonder veel externe betrokkenheid, anderen openen net bewust de deuren voor samenwerking met de buurt. Denk aan zelfpluksystemen, gemeenschapsprojecten, vrijwilligerswerk of kleine hoevewinkels aan de rand van het voedselbos. Overlast hoeft men in elk geval niet te vrezen:  door minder input en mechanisatie, blijft het aantal transportbewegingen eerder beperkt. Net zoals bij klassieke landbouw is de oogst een moment van activiteit, maar niet buitensporig. 

Naar een landbouw op maat van de toekomst

Een voedselbos vraagt tijd om tot volle productie te komen, maar eens het systeem op punt staat, is het rendabel en zelfvoorzienend. Het past bovendien perfect binnen een gediversifieerde bedrijfsvoering, waarbij landbouwers inzetten op verschillende vormen van teelt. Zo wordt het niet alleen een ecologische, maar ook een economische meerwaarde. 

Volgens Stefanie Delarue mogen we in Vlaanderen optimistisch zijn: er is nog veel groeiruimte, maar de fundamenten liggen er. En voor Lieven, en andere buren van een voedselbos, is de komst ervan iets om naar uit te kijken. Niet alleen omwille van de rust en het groen, maar ook door de positieve impact op het milieu en de leefomgeving. 

---

Beluister de podcast