Muziek werkt verbindend, is een vaak gehoorde boutade. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat muziek geregeld als een hefboom wordt onder meer door beleidsmakers gebruikt in sociale projecten die inzetten op kansarmoedebestrijding, inclusie, diversiteit e.d. HOGENT werkte mee aan een internationaal onderzoek dat de sociale impact analyseert van soortgelijke sociaalartistieke projecten. Daarnaast richtten HOGENT en UGent rond deze thematiek samen de leerstoel Jonet en het eraan verbonden Centre for Social Action and Music Making op.
Het internationale onderzoeksproject 'Music for Social Impact: Practitioners' Contexts, Work & Beliefs’ onderzocht sociaalartistieke muziekactiviteiten in Colombia, België, Finland en het Verenigd Koninkrijk. Het onderzoek focust vooral op de (vaak professionele) muzikanten die de projecten leiden, hun achtergrond, opleiding, overtuiging en context.
"De ontwikkeling van organisatorische en sociale vaardigheden moet geïntegreerd worden in het hoger kunstonderwijs."
An De bisschop
Docent KASK & Conservatorium en onderzoeker bij HOGENT-onderzoekscentrum eCO-CITY
HOGENT-onderzoekers An De bisschop en Anemone van Zijl nemen het Belgische luik van het onderzoek voor hun rekening. De resultaten daarvan worden op 7 december tijdens een studiedag in HA Concerts (voormalige Handelsbeurs) voorgesteld (zie kaderstuk: Conferentie).
Inclusief muziek maken
Ook in ons land lopen er immers nogal wat sociaalartistieke projecten – die vaak met overheidssubsidies worden gefinancierd. Een voorbeeld daarvan is Klein Verhaal in Oostende, een ontmoetings- en creatieplek die zich ook expliciet richt tot de meest kwetsbare inwoners. Een van de bekende muziekprojecten van Klein Verhaal is The Ostend Street Orkestra, een muziekensemble met daklozen onder zijn leden.
In Gent zijn er de Ledebirds uit Ledeberg, een orkest met een (bewust) zeer diverse samenstelling. Ook het sociaal-cultureel centrum Bij’ De Vieze Gasten, gevestigd in de volkse wijk Brugse Poort, zet geregeld sociaalartistieke projecten op.
“Het gaat, voor alle duidelijkheid, over initiatieven waarbij muziek wordt gemaakt met kansengroepen”, licht An De bisschop toe. “De muziek zelf staat daarbij centraal. Muziekprojecten die een veeleer therapeutische benadering hanteren, maken geen deel uit van het onderzoek”, verduidelijkt An De bisschop.
Gewicht op de schouders
Doorgaans worden voor dergelijke projecten professionele muzikanten aangetrokken om de muzikale leiding op zich te nemen. Maar dikwijls omvat hun opdracht veel meer dan dat: hun rol is, naast muzikant, ook organisator, coach en in bijna de helft van de onderzochte projecten zijn ze ook de eindverantwoordelijke.
Er komt dus heel wat gewicht op hun schouders terecht en dat vergt uiteenlopende vaardigheden, schetst An De bisschop: “Een van onze adviezen is dan ook om het perspectief van sociaal werk meer aandacht te geven. Ook dergelijke expertise is in die projecten noodzakelijk maar het ontbreekt de muzikanten doorgaans aan een opleiding ter zake: hoewel iets meer dan de helft van de muzikanten wel aangeeft een opleiding te hebben genoten, gaat het hier meestal over beperkte vormingen zoals een studiedag of een korte cursus.”
Ze ziet een mogelijke oplossing in het hoger onderwijs: “Volgens mij moet de ontwikkeling van de meer sociale en organisatorische vaardigheden ingecalculeerd worden in het hoger kunstonderwijs. Op dit ogenblik wordt men daar nu vooral opgeleid als solist, waar op zich niets fout mee is, maar voor muzikanten die in deze sociaal-maatschappelijke rol willen kruipen, is dit ontoereikend.”
Ook het Centre for Social Action and Music Making, verbonden aan de nieuwe leerstoel Jonet wil inzetten op gerichte opleiding en professionalisering (zie artikel hieronder).
Lange termijn
Hun brede pakket aan verantwoordelijkheden verhindert de muzikanten echter niet om met gedrevenheid hun job te doen: velen vinden een extra motivatie in het feit dat ze betekenisvol werk doen en mee werken aan sociale verandering. Daarnaast is gewoon plezier en goede muziek maken een drijfveer.
Over de sociale impact van de projecten blijven de muzikanten veeleer bescheiden, illustreert An: “De positieve effecten voor de deelnemers uit de doelgroep zijn onmiskenbaar op het moment dat ze participeren: er is een gevoel van gelijkwaardigheid, er is meer sociaal contact, ruimte om emoties te uiten en persoonlijke verhalen te delen. Het feit dat men zich creatief kan uitdrukken, heeft eveneens een positieve impact.”
Maar op de lange termijn zijn de muzikanten-projectleiders erg bescheiden over de ‘effecten’, behalve voor zichzelf, blijkt uit het onderzoek: “Opvallend is dat de muzikanten langetermijneffecten grotendeels bij zichzelf leggen: het project heeft hun artistieke identiteit gunstig beïnvloed, ze zijn zich meer bewust van hun eigen culturele identiteit of ze hebben bepaalde vooroordelen bijgesteld”, zegt An De bisschop.
Ze blijven echter sceptisch over de impact op lange termijn: ze twijfelen eraan of iemand van de doelgroep die in het project participeerde zijn sociale situatie permanent verbeterd ziet.
“Dat houdt een gevaar in: vele projecten zijn geïnitieerd door of krijgen steun van de overheid en die vraagt meer en meer dat bewijs wordt geleverd van sociale effecten. Als we die niet kunnen aantonen zouden sommige projecten onder druk kunnen komen”, situeert An De bisschop.
“Maar die onduidelijkheid over de langetermijneffecten neemt niet weg dat de muzikale activiteiten sowieso een positieve impact genereren, ook op de muzikanten zelf. Sociale impact is dus een gelaagd en dynamisch verhaal dat in verschillende richtingen werkt.”
Conferentie
HOGENT en PLAY GROUND organiseren een conferentie rond het internationale onderzoeksproject 'Music for social impact' op 7 december in HA Concerts (dat is de nieuwe naam van de Handelsbeurs).
Via lezingen, workshops, miniconcerten en netwerkmomenten werpt de conferentie een licht op het perspectief en de ervaring van de individuele muzikant binnen sociale muziekpraktijken. Het Belgische luik van dit onderzoek wordt er toegelicht door HOGENTenaars An De bisschop (docent kunsteducatie & participatieve kunstpraktijken aan KASK & Conservatorium) en Anemone van Zijl (postdoctoraal onderzoeker met expertise in muziekpsychologie en kunst- en sociale Wetenschappen).
Het volledige programma en mogelijkheid om in te schrijven vind je op de website van HA Concerts.
Daarnaast vindt van 12 tot 14 december het internationale SIMMposium plaats in Londen (Social Impact of Music Making), waar naast de Belgische, ook de onderzoeksbevindingen van de andere landen worden toegelicht.
Leerstoel Jonet en Centre for Social Action and Music Making (CESAMM)
Het onderzoek 'Music for Social Impact’ heeft mee geleid tot de oprichting van de academische leerstoel Jonet en het daaraan verbonden Centre for Social Action and Music Making (CESAMM), een samenwerking tussen HOGENT en UGent.
Doel van de leerstoel is het diverse domein van sociaal geëngageerde muziekpraktijken te onderzoeken en bij te dragen tot de verdere ontwikkeling van praktijken die muziek gebruiken om sociale impact te genereren en bij te dragen tot een samenleving die diversiteit, inclusiviteit en gelijkheid waardeert en bevordert.
Daarnaast zal de leerstoel bijdragen aan de opleiding en professionele groei van musici en culturele werkers die muziek maken en sociale actie willen faciliteren. Een groeiend aantal musici en culturele werkers wil op dit terrein actief zijn, wat de professionaliseringsbehoefte in de verf zet.
Om deze activiteiten op een efficiënte manier te kunnen organiseren richt de leerstoel het Centrum voor Sociale Actie en Muziek maken (CESAMM) op. Het is het eerste onderzoeks- en opleidingscentrum op dit domein.
De eerste leerstoelhouder is professor Lukas Pairon (foto), oprichter van het onderzoeksnetwerk SIMM en Muziekfonds en medeoprichter van het muziekensemble Ictus. Vanaf 2024 wordt HOGENTenaar An De bisschop leerstoelhouder.
.JPG)
UGent-prof Lukas Pairon is de eerste leerstoelhouder. In 2024 neemt An De bisschop die rol over.
Publicatiedatum: 29/11/2022